Noorderlicht boven Nederland — Feiten, Weetjes en Realiteit

Door Dark Sky Wadden | Tekst & foto’s: Marcel Renou

Noorderlicht op het wad bij de praam Wierum © MarcelRfotografie

Als fotograaf en waarnemer met decennia ervaring in het vastleggen van het noorderlicht, leg ik hieronder uit hoe het werkt, waar je op moet letten en waarom voorbereiding belangrijker is dan geluk.


Hoe ontstaat het noorderlicht?

Het noorderlicht ontstaat wanneer geladen deeltjes van de zon (zonnewind) de aarde bereiken.
In de bovenste lagen van de atmosfeer botsen ze met zuurstof- en stikstofatomen, waarbij energie vrijkomt in de vorm van licht. Dat licht vormt de dansende groene, paarse of rode sluiers die wij kennen als het noorderlicht.

Hoe krachtiger de zonneactiviteit, hoe groter de kans dat dit licht tot in onze breedte zichtbaar wordt.


☀️ De zonnecyclus

De zon kent een ongeveer 11-jarige cyclus van activiteit.
Tijdens het maximum verschijnen er meer zonnevlekken en uitbarstingen, waardoor de kans op geomagnetische stormen groter is.

Het hoogtepunt van de huidige cyclus — Solar Cycle 25 — vond plaats rond 2024. Sindsdien bevinden we ons in een fase waarin noorderlicht nog geregeld voorkomt, maar geleidelijk zal afnemen richting het volgende minimum.


Zonnevlammen en coronale gaten

Er zijn twee belangrijke bronnen van zonneactiviteit die aurora’s kunnen veroorzaken:

Type zonneactiviteit Oorzaak Effect op aarde Duur van invloed
Zonnevlam (Solar Flare) Explosieve uitbarsting vanuit een zonnevlek, vaak met een CME (Coronal Mass Ejection). Plotselinge toename van zonnewind, 1–3 dagen later zichtbaar effect. Kort maar krachtig (1–2 dagen).
Coronaal gat (Coronal Hole) Donker gebied waar het magnetisch veld openstaat. Constante stroom van snelle zonnewind. Meerdere dagen actief.

Kort gezegd:

  • Een zonnevlam is een plotselinge, felle uitbarsting.

  • Een coronaal gat blaast langere tijd continu geladen deeltjes richting aarde.

Beide kunnen noorderlicht veroorzaken, maar hun duur en intensiteit verschillen.


Wat betekenen KP, BZ, BT, Speed en Density?

Om te voorspellen of er kans is op noorderlicht, wordt gekeken naar meerdere meetwaarden van de zonneactiviteit.

De KP-index

De KP-index geeft de sterkte van geomagnetische activiteit weer op een schaal van 0 tot 9.

KP-waarde Betekenis Kans op zichtbaarheid in Nederland
0–4 Rustig, zichtbaar alleen rond de poolcirkel Geen
5–6 Lichte geomagnetische storm Soms zichtbaar op camera
7 Matige storm Zichtbaar met het oog bij donkere hemel
8–9 Zware storm Zichtbaar tot diep in Nederland

Overige waarden

Waarde Betekenis Wat zegt het? Richtwaarde
BZ Richting van het magnetisch veld (nT) Negatief = energie dringt makkelijker binnen < –5 nT
BT Sterkte van het magnetisch veld Sterker = meer energie > 10 nT
Speed Snelheid van de zonnewind (km/s) Sneller = krachtiger effect > 500 km/s
Density Dichtheid van de zonnewind (deeltjes/cm³) Meer = feller licht > 10 p/cm³

Vuistregel:
Hoge Speed + Density, sterke BT en een negatieve BZ = verhoogde kans op aurora.


Wanneer kun je het zien?

KP-index Wat zie je? Zichtbaar met Waar kans het grootst is
4–5 Zwakke gloed, alleen op camera Camera (lange sluitertijd) Donkere gebieden in het noorden
6 Duidelijk op camera, soms zwak visueel Camera / mobiel (nachtmodus) Regio’s met weinig lichtvervuiling en open horizon
7 Zichtbaar met blote oog Oog / camera Donkere noordelijke regio’s
8–9 Dansende sluiers, hoog aan hemel Oog / camera In uitzonderlijke gevallen door heel Nederland

Invloed van de maan

De maan kan de zichtbaarheid sterk beïnvloeden:

  • Nieuwe maan: ideaal, maximale duisternis.

  • Eerste of laatste kwartier: nog goed mogelijk.

  • Volle maan: te veel licht; zwakke aurora’s verdwijnen in de gloed.

Controleer altijd de maanfase voor je op pad gaat.


️ Weersomstandigheden: de onvoorspelbare factor

Zelfs bij perfecte zonneactiviteit kan het weer roet in het eten gooien.
De zichtbaarheid van het noorderlicht hangt sterk af van wat er in de atmosfeer gebeurt.

Weerfactor Effect Advies
Wolken Blokkeren het zicht volledig Kies een (deels) heldere nacht
Mist of vochtige lucht Vermindert contrast en scherpte Vermijd nevelige avonden
Luchtvervuiling of rook Verstrooit licht en vervaagt kleur Beste kans na regen of noordenwind
Windrichting Noordenwind brengt vaak heldere, droge lucht Let op noordelijke stroming
Temperatuurinversie Kan mist of smog vasthouden Check lokale weersvoorspelling

Tip: gebruik satellietbeelden van bewolking in plaats van alleen een weer-app — lokaal kan het weer sterk afwijken.


Lichtvervuiling

Kunstlicht is de grootste vijand van het noorderlicht.
Lampen van dorpen, havens of industrie maken zwakke aurora’s onzichtbaar voor het menselijk oog.
Zoek dus altijd een plek met vrij uitzicht naar het noorden en zo min mogelijk kunstmatige verlichting.


Praktische tips voor waarnemers en fotografen

  1. Volg real-time data op spaceweatherlive.com.

  2. Let op plotselinge daling van BZ — dat is vaak het startsein.

  3. Gebruik een statief en sluitertijden van 2–8 seconden.

  4. Stel handmatig scherp op oneindig.

  5. Vermijd felle lichtbronnen, laat je ogen wennen aan het donker.

  6. Wees realistisch: een roze lucht bij zonsondergang is géén aurora.


Samenvatting

Factor Ideale waarde Effect
KP-index 6–9 Hoe hoger, hoe zuidelijker zichtbaar
BZ Negatief (< –5 nT) Bevordert energieoverdracht
Speed > 500 km/s Krachtigere aurora
Density > 10 p/cm³ Feller licht
Maan Nieuwe maan / eerste kwartier Donkere hemel
Weer Helder en droog Ongehinderd zicht
Luchtkwaliteit Droog en schoon Minder lichtverstrooiing
Locatie Donkere, open horizon richting noorden Minder lichtvervuiling

Tot slot

Het noorderlicht in Nederland blijft een bijzonder, maar zeldzaam verschijnsel.
De kans is het grootst bij hoge zonneactiviteit, heldere nachten en een donkere hemel.
Wie begrijpt hoe zonneactiviteit, weer en lichtvervuiling samenhangen, weet wanneer het zin heeft om te gaan — en wanneer het beter is om thuis te blijven.


Bronnen & tools: